Antropomorfisme betekent letterlijk ‘van menselijke gedaante’ en komt uit het Grieks: anthropos (mens) en morphe (uiterlijke vorm). Er is sprake van antropomorfisme wanneer menselijke normen, waarden, emoties en eigenschappen worden toegeschreven aan niet-menselijke voorwerpen, natuurverschijnselen of dieren. Antropomorfisme wordt ook wel eens het Walt Disney effect genoemd omdat in de Disney films dieren meestal worden neergezet als mensjes in een bontjas; de dieren praten, dragen vaak kleren en doen mensen dingen. Hoe pakt antropomorfisme eigenlijk uit voor het welzijn van onze hond?

Dagelijkse voorbeelden van antropomorfisme zijn er in overvloed. Honden die op een terrasje het koekje krijgen dat bij de koffie wordt geserveerd. Vaak uit schuldgevoel omdat de eigenaar ook lekker zit te snacken. Honden die worden aangekleed of die, als ze gaan slapen, met een kleedje toegedekt worden. Hondenverjaardagen die compleet met feestje worden gevierd. Kosten noch moeite worden gespaard als de viervoeter iets mankeert, soms tot en met extreem dure operaties aan toe. En mocht de hond het toch niet halen dan kan hij een heuse begrafenis krijgen met afscheidsceremonie.

De algemene wetenschappelijke opinie is dat antropomorfisme leidt tot niet-objectieve interpretatie van diergedrag en alleen daarom al vermeden zou moeten worden. Maar dat doet onrecht aan het gegeven dat het juist aan antropomorfisme te danken is dat veel eigenaren een diepe band voelen met hun hond. Vaak worden emoties als liefde en blijdschap in de hond herkend hetgeen in hoge mate aan deze band bijdraagt. En vanwege deze band zijn eigenaren bereid tijd en geld in de honden te investeren waardoor deze een gezonder en langer leven kunnen hebben.

Keerzijde

Dat honden emoties hebben wil echter niet zeggen dat ze deze altijd op dezelfde manier ervaren als mensen. En daar schuilt juist een van de grootste gevaren van antropomorfisme. Het klassieke voorbeeld van de eigenaar die bij thuiskomst zijn bankstel geruïneerd terugvindt. Uit overtuiging dat de hond dit expres heeft gedaan voor het te lang alleen moeten blijven en gesteund door de “schuldige” blik van de hond wordt deze achteraf gestraft. Met alle gevolgen van dien voor de vertrouwensband tussen baas en hond.

Andere voorbeelden lijken op het eerste gezicht misschien onschuldiger. Maar hondenvoer bevat niet voor niets andere ingrediënten dan menseneten, te vaak en te veel menseneten is niet goed voor de gezondheid van de hond. Dat een hond wordt verkleed of een verjaardagsfeestje om zijn oren krijgt zal niet onmiddellijk als een zwaar nadeel voor de hond worden gezien. Vaak zie je echter dat eigenaren die op deze manier met hun hond bezig zijn verwachtingen hebben die de hond lang niet altijd kan waarmaken. Door een hond niet als hond maar als mens te behandelen bestaat een reëel gevaar dat gedragsproblemen ontstaan die door verder onbegrip kunnen escaleren. En dan heb je met een beetje pech een hond met gedragsproblemen die daardoor bovendien moeilijk herplaatsbaar is.

Een antropomorfe benadering kan onbedoeld gevaarlijk uitpakken wanneer een hond in de zorgsector wordt ingezet zonder uitgebreide gedragstest om de hond objectief te beoordelen op geschiktheid. Het is niet voldoende dat de eigenaar overtuigd is dat de hond “weet” wanneer het om iemand met een beperking gaat en daarom voorzichtig doet. Want waar is dat op gebaseerd? Heeft de eigenaar genoeg objectieve kennis over hondengedrag om te zien wanneer de hond aangeeft het contact met de cliënt onprettig te vinden? Of is het eigenlijk meer de wens van de eigenaar dat de hond als therapiehond fungeert.

Ideale situatieVorige week is het handboek dieren in de zorg gelanceerd (ISBN-EAN 8717247009308) waarin het welzijn van de dieren centraal staat. Een welkom initiatief van AAIZOO in een tijd waarin de initiatieven van particulieren die met eigen hond in de zorg aan de slag willen gaan niet meer te tellen zijn. Welkom omdat het bij dierondersteunde interventies juist zo belangrijk is dat de hond in zijn waarde wordt gelaten, alleen dan bereik je mooie resultaten op een diervriendelijke manier.

Het welzijn van je dier waarborgen gaat veel verder dan alleen de beste bedoelingen hebben. Het vereist dat je vanuit het perspectief van het dier kan bepalen wat het beste voor hem is. In dat opzicht blijkt antropomorfisme dus meestal eerder een belemmering dan een zegen voor het welzijn van de hond.

Honden zijn extreem gevoelig voor onze lichaamstaal en stemmingen. Soms lijkt het alsof ze daardoor een speciale gave hebben. Maar het blijven honden, die in veel opzichten niet denken en doen zoals mensen. We kunnen deze mooie wezens dan ook het beste eren door ze te respecteren en behandelen naar wat ze zijn: honden. Er blijft immers altijd wel wat ruimte voor een beetje antropomorfe liefde van onze kant!